Ondergang van het (West) Romeinse Rijk

Vanaf de 3e eeuw raakte het Romeinse Rijk in grote problemen. Uiteindelijk leidde dit tot de ondergang van het West-Romeinse Rijk.

Vanaf de derde eeuw raakte het Romeinse Rijk in grote problemen. Eén van de problemen was een tekort aan Romeinse soldaten.

Meester Henk!! Hoe konden de Romeinen een tekort aan soldaten krijgen?

De Romeinen hadden een enorm rijk kunnen opbouwen omdat zij leefden naar hun traditionele deugden: “krachtige vastberadenheid, soberheid, afwezigheid van een gehechtheid aan bezittingen, devotie aan de goden en oog voor gerechtigheid”. Maar tijdens de bloeiperiode van het Romeinse Rijk waren de Romeinen zo machtig en rijk geworden dat zij alleen maar dachten aan feestvieren. Het harde militaire leven stond niet meer in hoog aanzien. Niemand wilde nog soldaat worden !!

Daarnaast werd het Romeinse Rijk in de 3e eeuw geteisterd door epidemieën. Ziektes als de pest veroorzaakten een achteruitgang van het aantal mensen. Hierdoor kwamen er ook steeds minder Romeinen die soldaat konden worden.

Om voldoende soldaten te krijgen, moesten de keizers een beroep doen op mannen uit de veroverde volkeren in de provincies. Deze nieuwe soldaten waren niet geïnteresseerd in het verdedigen van het Romeinse Rijk. Zij waren vooral geïnteresseerd in goede werkomstandigheden en een goed salaris. Ook hadden zij snel in de gaten dat zij belangrijk waren voor de keizers. De keizers hadden de soldaten nodig om hun macht in Rome te bewijzen. Daardoor stelden de soldaten steeds hogere eisen als meer soldij.

Het tweede probleem waren de financiën. Om de soldaten te kunnen betalen verhoogden de keizers voortdurend de belastingen. Hierdoor kwamen er steeds meer Romeinen die weigerden belasting te betalen. Zij bedachten allerlei slimme manieren om geen belasting te betalen. Maar de keizers hadden wel geld nodig. Daarom maakten zij nieuwe munten. Maar deze nieuwe munten waren veel minder waard. Veel mensen kregen daardoor steeds minder vertrouwen in het geld. Zij betaalden daarom niet meer met geld maar gingen over op ruilhandel.

Het derde probleem was de bestuurlijke chaos. De keizers waren afhankelijk van hun legers. Zij maakten vaak mooie beloftes om hun soldaten te paaien. Maar als zij hun beloftes niet konden waarmaken, hadden zij grote problemen. De troepen zetten de keizer dan af (meestal door hem te vermoorden!!). Vervolgens riepen zij iemand uit hun midden uit tot de nieuwe keizer. Het kwam ook voor dat er meerdere keizers werden uitgeroepen en dat leidde dan tot een burgeroorlog. Tussen 235 en 284 waren er 25(!) keizers. (hier vind je een lijst met alle Romeinse keizers)

Germaanse aanval

Het grootste probleem was de druk op de Rijn- en Donaugrens. Steeds meer Germaanse stammen probeerden de Rijn en de Donau over te steken. Zij werden gelokt door verhalen over de welvaart in het Romeinse Rijk. Regelmatig doorbraken zij de grenzen en trokken plunderend in het Romeinse Rijk rond. Dan moesten de Romeinse legioenen hen weer wegjagen. Soms werden zij betaald om te vertrekken. Een enkele keer lukte geen van beiden. Dan kreeg een Germaanse stam toestemming om in het Romeinse Rijk te blijven wonen. Zo kwamen de Franken in Nederland.

Tijdens de vierde eeuw kwamen er enkele sterke keizers die probeerden om het Romeinse Rijk te redden. Keizer Diocletianus (284-305) deelde het rijk op in vier stukken. Elk deel werd geregeerd door een keizer. Ook verplichtte hij de Romeinen om in het leger dienst te nemen. Daarmee verminderde hij het aantal barbaren in het Romeinse leger.

Toen Diocletianus stierf, kregen de overige keizers al snel ruzie. In 312 stonden twee rivalen tegenover elkaar: keizer Constantijn tegenover keizer Maxentius. Constantijn droomde de nacht voor de slag dat hij moest vechten onder het teken van Christus. Constantijn won de slag en hij maakte het christendom een bevoorrechte godsdienst. Hij stichtte veel kerken en gaf de kerken geld en landerijen. Ook werden christenen aangesteld op belangrijke posten. Constantijn stichtte ook een nieuwe hoofdstad: Constantinopel (het huidige Istanbul in Turkije).

In 364 werd het Romeinse Rijk verdeeld in twee rijken: Het West-Romeinse Rijk (hoofdstad Milaan) en het Oost-Romeinse Rijk (hoofdstad Constantinopel).

Het einde van het West-Romeinse Rijk.

In de 4e eeuw werd de druk op de Romeinse grenzen steeds erger. De oorzaak hiervan lag in het verschijnen van een ruitervolk uit Mongolië: de Hunnen. Rond 370 verscheen dit volk in Europa. Door hun komst ontstond een enorme beroering onder de volkeren die in Europa leefden. Vele volkeren kwamen in beweging en zochten een nieuwe woonplek. Deze gebeurtenis staat bekend als de Grote Volksverhuizing.

De Hunnen

In 406 braken Germaanse stammen (Vandalen en Suevi) door de Rijngrens om een plek in het Romeinse Rijk te veroveren. De Vandalen trokken via Spanje naar Noord-Afrika en stichtten daar een eigen rijk. In 408 braken de Visigoten door de grens. Zij trokken zelfs op naar Italië. In 410 plunderden de Visigoten Rome. Het idee dat het machtige Rome geplunderd was door barbaren was voor veel Romeinen onvoorstelbaar. "Het helderste licht op aarde is gedoofd. Het hoofd is van zijn romp geslagen. Met Rome is de gehele aarde ten ondergegaan." Zo schreef iemand op het nieuws dat Rome was ingenomen en geplunderd.

Ondertussen bleven de Hunnen het Romeinse Rijk aanvallen. Onder aanvoering van hun leider Atilla de Hun trokken zij in 451 Frankrijk binnen. Bij Chalons-sur-Marne kwam het tot een enorme veldslag tussen de Romeinen en de Hunnen. Geen van beiden kon winnen. Maar zowel de Romeinen als de Hunnen waren knock-out geslagen. De Hunnen trokken zich terug en de Romeinen waren niet meer in staat om hun rijk in West-Europa te beschermen. Het gebied werd overgenomen door Germaanse stammen en de Romeinse keizers hadden geen macht meer.

In 476 werd de laatste keizer van het West-Romeinse Rijk door de Longobarden afgezet. Zijn naam: Romulus Augustus.

De stad Rome was tweemaal geplunderd en lag er bijna verlaten bij. De inwoners trokken massaal de stad uit, in het midden van de 6e eeuw leefden er nog maar 50.000 Romeinen in de stad. Er was geen geld en mankracht om de gebouwen te onderhouden en de gebouwen werden aan de natuur overgelaten: onkruid groeide op het Forum en het Capitool. “Waar eens keizers en senatoren hadden gewandeld, liepen nu herders met hun schapen. Rome leek meer op een boerendorp dan op de stad die over de wereld had geheerst.”

Het West-Romeinse Rijk was ten onder gegaan. Alleen in het Oosten leefde het Romeinse Rijk verder.

Rome was veranderd in een museum van heidense monumenten. Maar op de puinhopen van het oude Rome ontstond een nieuwe Rome: de Rome van de Christelijke Kerk.

Rome in verval