Vuursteen in de prehistorie

Een groot deel van de prehistorie maakten mensen wapens en gereedschap van vuursteen. In deze les vertelt meester Henk over waar vuursteen in Nederland werd gevonden en wat de mensen er van maakten.

De prehistorie duurde in Nederland van ongeveer 14.000 voor Christus tot 50 voor Christus. Archeologen delen die hele lange periode op verschillende manieren in. Een veel gebruikte indeling is aan de hand van het materiaal waarvan de mensen wapens en gereedschappen maakten:

Steentijd, 14.000 – 2100 voor Chr.
Bronstijd, 2100 – 800 voor Chr.
IJzertijd, 800 – 50 voor Chr.

Steen was dus voor het grootste deel van de prehistorie de belangrijkste grondstof voor het maken van wapens en gereedschappen. Dat is wel te begrijpen want steen heeft een aantal nuttige eigenschappen: het is hard, sterk en goed scherp te maken. Maar niet elke steensoort is geschikt. De prehistorische mens had uitgevonden dat vuursteen een zeer geschikte steensoort was. Vuursteen is heel hard (het is zelfs harder dan staal). Je kunt er een boom mee kappen en een olifant mee slachten!! Pijlpunten van vuursteen doorboren gemakkelijk een hert!! Maar vuursteen is ook bros en dus goed te bewerken.

Meester Henk !! Wat maakten de mensen van vuursteen?

Je kunt beter vragen wat ze niet van vuursteen maakten. Pijl- en speerpunten, schrapers, krombekstekers, sikkels, klingen, stekers, etc. etc. Maar het belangrijkste gereedschap was de vuistbijl. Dat was het Zwitsers zakmes van de prehistorie.

Meester Henk !! Hoe bewerkte de prehistorische mens de vuursteen?

Vuursteen wordt in grote brokken gevonden. Een dergelijk brok heet een vuursteenknol.
Om de knol te bewerken tot gereedschap of een wapen beschikte de prehistorische mens over een aantal technieken.
Eerst werd de ruwe vuursteenknol met een hard stuk steen, een zgn. klopsteen, voorbewerkt. Al draaiende werden er grote schilvers van de knol afgeslagen. Net zo lang tot er een ruwe versie van bijvoorbeeld een vuistbijl was gemaakt.
Vervolgens werd de ruwe vuistbijl afgewerkt met een drevel van hoorn (herten- of rendiergewei) en een klophout. Men plaatste de drevel tegen het steen. Dan gag men met het klophout een klap op de drevel. Er sprong dan een kleine afslag van het steen. Zo werkte men net zo lang tot de ruwe vuistbijl vlijmscherp was.
Maakte men pijlpunten of kleine gereedschappen dan werd de knol eerst voorbewerkt. Dan werd met drevel en klophout er voorzichtig dunne afslagen van afgeslagen. De vorm en de grootte van een afslag werd bepaald door de kracht waarmee men sloeg en de hoek van de drevel op het steen.
De mensen die het vuursteen bewerkten, waren echte vakmensen. Het vereist veel techniek en vaardigheid om vuursteen goed te bewerken. Hier zie je een filmpje waarin je kunt zien hoe knap het was om vuursteen te berwerken.

Meester Henk !! Hoe weten wij dat?

Wij weten dit omdat archeologen het zelf hebben gedaan. Archeologen nemen een vuursteenknol en bedenken (aan de hand van de gevonden stenen voorwerpen en afval) hoe de prehistorische mens gewerkt heeft. Dan proberen de archeologen uit. Als het resultaat er bijna net zo uitziet, dan weten de archeologen hoe de prehistorische mens vuursteen bewerkte. Dat heet experimentele archeologie.

Meester Henk !! Waar werden de vuursteenknollen gevonden?

Vuursteen wordt in kalksteen gevonden. De provincie met veel kalksteen in de bodem is Limburg. Daar vind je dan ook veel vuursteen.
In het begin vond men de knollen aan de oppervlakte. Meestal langs een rivier of beek. Daar had het water de knollen uit de bodem gespoeld.
Maar sinds ± 3950 voor Christus begon de prehistorische mens naar vuursteen te graven. In Rijkholt St. Geertruid (Limburg) is een uitgebreid gangenstelsel van prehistorische vuursteenmijnen gevonden. Men groef schachten van 5 tot 12 meter diep. Als de mijnwerkers bij een laag vuursteen kwamen dan begonnen zij met stenen hakbijlen de vuursteenknollen uit te hakken. De knollen werden naar boven gehesen. Zo groef men steeds verder.
Boven werden de knollen bewerkt.
De ondergrondse mijnbouw in Rijckholt heeft ±500 jaar geduurd (tussen 3950 – 2650 v. Chr.) Archeologen hebben berekend dat ongeveer 15 miljoen(!) kilo vuursteen is gewonnen. Het overgrote deel van het steen was handelswaar. Vuursteen uit de mijnen van Rijckholt is in Heel West-Europa teruggevonden. Meer informatie over de prehistorische vuursteenmijnen in Rijckholt vind je op Prehistorische vuursteenmijnen of www.vuursteenmijn.nl. Op de laatste site staan werkbladen, info over excursies in de mijnen en een spannend verhaal van Jacques Vriens.

Zijn er nog vragen? Stuur je vraag naar meester Henk. Hij zal je vraag zo spoedig mogelijk beantwoorden.

Rendierjagers .