Bronstijd (2100 - 800 v. Chr.)

Met de komst van metalen voorwerpen eindigde de Steentijd en begon de Bronstijd. Je leest wat brons is, hoe bronzen voorwerpen werden gemaakt en hoe belangrijk brons in Nederland geweest is.

In deze les vertelt meester Henk over de Bronstijd (2100 – 800 v. Chr.).

Zoals ik jullie in de vorige les vertelde brachten de boeren van de Klokbekercultuur (2600-2100 v. Chr.) allerlei nieuwe dingen naar Nederland: het gebruik van het paard, het wiel en handel met verre streken. Uit die verre streken brachten zij barnsteen maar ook voorwerpen gemaakt van een metaal: bijlen en speerpunten van koper.

Maar meester Henk!! Deze les gaat toch over de Bronstijd?

Ja, luister maar. Koper, zilver en goud zijn metalen die zo in de natuur voorkomen. De eerste metalen voorwerpen waren hiervan gemaakt. Maar deze metalen zijn nogal zacht. Daarom zijn ze niet erg geschikt voor werktuigen en wapens. De mensen ontdekten dat je koper harder kunt maken door het te mengen met een ander metaal: tin. Een mengsel van 90 % koper en 10 % tin gaf een nieuw keihard metaal. Dat noemen wij brons.
Brons had veel voordelen:

Het brak minder snel dan steen.
Je kon er bijna iedere vorm aan geven.
Het kon het eenvoudig weer scherp te maken.
Gebroken of versleten bronzen voorwerpen konden gemakkelijk weer worden omgesmolten.

Deze goede eigenschappen maakten dat brons gedurende 1300 jaar het belangrijkste metaal was.

Meester Henk!! Wat maakte men van brons?

Veel. Bijlen, sikkels, vishaakjes, pijl- en speerpunten, zwaarden, dolken en sieraden. In het begin van de Bronstijd waren het vooral voorwerpen die men ook al van steen maakte. Bijvoorbeeld bijlen en sikkels. Later maakte men ook voorwerpen die nieuw waren en alleen van metaal gemaakt konden worden. Bijvoorbeeld zwaarden, dolken en vishaakjes.

bronzen vishaakje

In Nederland zijn maar weinig bronzen voorwerpen terug gevonden. Archeologen hebben in Nederland maar 2400 prehistorische bronzen en koperen voorwerpen gevonden. En dat over een periode van 1300 jaren! De reden hiervoor is dat er in Nederland geen koper en tin in de grond zit. Koperen en bronzen voorwerpen moesten uit verre landen als Duitsland, Zwitserland, Engeland, Ierland en de Balkan naar Nederland worden gebracht.

Meester Henk! Wie brachten de bronzen voorwerpen naar Nederland?

In Nederland werden de bronzen voorwerpen gebracht door rondreizende bronssmeden. Dit waren handelaren die niet alleen nieuwe bronzen voorwerpen brachten maar ook verzamelden zij kapotte en versleten bronzen voorwerpen en maakten er ter plaatse nieuwe.
De reizende bronssmeden waren altijd onderweg. Zij reisden door dunbevolkte streken, uitgestrekte bossen en moerassen. Ook kwamen er handelaren uit Engeland. Met kleine bootjes staken zij de Noordzee over.

Omdat geld nog niet bestond was er alleen ruilhandel. De boeren in Nederland hadden weinig om te ruilen: graan, wortelen, leer en een beetje barnsteen. Brons bleef in Nederland dan ook een zeldzaam materiaal. Alleen belangrijke mensen binnen een dorp, zoals de hoofdman, bezaten bronzen voorwerpen. De meeste boeren bleven stenen werktuigen en wapens gebruiken.

Meester Henk!! Hoe maakten de smeden de bronzen voorwerpen?

Eerst boetseerde de smid van bijenwas de vorm van wat hij wilde maken. Het wasmodel werd dan in klei verpakt en gebakken. Door de hitte smolt de was en stroomde eruit. De verkregen ruimte in de mal werd opgevuld met vloeibaar metaal. Na afkoeling werd de mal stukgelagen. Vervolgens kon de smid het ruwe bronzen voorwerp verder bewerken.
Met de komst van steeds meer bronzen voorwerpen in Nederland kwamen er ook plaatselijke smeden. Zij hadden de kunst van het smeden van de rondtrekkende bronssmeden afgekeken. Zij verwerkten gebroken, gesleten en verouderde stukken brons tot vooral bijlen.
Hoe wij dat weten? Er zijn typische Engelse, Duitse en Zwitserse bijlmodellen. Later komen er ook modellen die alleen in Drenthe en in Limburg worden teruggevonden.

Behalve de komst van bronzen voorwerpen veranderde er nog meer tijdens de Bronstijd. In de landbouw werd de veeteelt steeds belangrijker. Jacht en visvangst werden steeds minder belangrijk als voedselbron.
Een andere belangrijke verandering betreft de wijze waarop de boeren in de Bronstijd hun doden begroeven. De boeren begroeven hun doden in grafheuvels. Eerst was dit een graf voor een persoon (enkelgraf). Later werden de grafheuvels familiegraven. Grafheuvels worden vooral in Drenthe en op de Veluwe gevonden.
Aan het eind van de Bronstijd werden de doden verbrand. De as werd in een urn gedaan en op een speciale plaats begraven. Archeologen vinden plekken waar tientallen urnen begraven zijn, zgn. urnenvelden.Aan het eind van de Bronstijd ontdekten de boeren een nieuw metaal: ijzer.
Vanaf 800 v. Chr. werd ijzer zoveel gebruikt dat archeologen spreken van de IJzertijd (800 – 12 v. Chr.). Maar daarover vertelt meester Henk in de les over de IJzertijd.

Zijn er nog vragen? Mail dan naar meester Henk.

het gieten van brons