De IJzertijd (800 - 50 v. Chr.)

Vanaf 800 v. Chr. werd een nieuw metaal erg populair in Nederland: ijzer.

LANG LEVE IJZERERTS !! LANG LEVE IJZER !!
Ja, lieve kinderen, dat moeten de boeren aan het eind van de Bronstijd hebben gejuicht. Eindelijk kwam er een metaal dat voor iedereen beschikbaar was. Brons was kostbaar en alleen de rijkste en voornaamste boeren bezaten bronzen voorwerpen. IJzer was niet zo kostbaar zodat zelfs de kleinste boer over ijzeren werktuigen kon beschikken.

Meester Henk!! Waarom was ijzer niet zo kostbaar?

Brons was kostbaar omdat het uit verre gebieden gebracht moest worden door rondreizende bronssmeden. IJzer was niet zo kostbaar omdat het gewoon in Nederland werd gevonden. Meestal in de vorm van moerasijzererts of ijzeroer. Moerasijzererts werd gevonden in het hoogveen. Er was zelfs zoveel ijzererts in ons land om de meeste boeren van ijzeren werktuigen en wapens te voorzien. (Let op: in 1870 na Chr. werd er in Nederland nog 3 miljoen kg moerasijzererts gewonnen!)

Hoe vonden de boeren de ijzererts in het moeras?

De boeren vonden het ijzererts doordat op plekken met erts minder plantengroei was en er op het water een vettig rood laagje lag. Maar het hoogveen in Oost-Nederland was een ontoegankelijk gebied. Het was ook een gevaarlijk gebied omdat je er in kon wegzakken en verdrinken. Om het ijzererts uit het hoogveen te halen, bouwden de boeren houten wegen. In Nederland zijn meer dan tien houten veenwegen teruggevonden. Archeologen vermoeden dat enkele veenwegen wel een paar kilometer lang zijn geweest. De aanleg van een houten veenweg was een enorme klus. Om 1 km. veenweg te bouwen moest men 40 hectare bos kappen en tot planken verwerken. Maar ‘t was het wel waard. Een moerasijzerertsbron vult zich weer aan. Bij voorzichtige winning vormde zich na ongeveer 30 jaar weer nieuwe erts. Zo raakten de voorraden ijzererts niet uitgeput en kon men dezelfde bron vele jaren gebruiken.

veenweg

Meester Henk!! Wat maakte men van ijzer?

Het grote verschil met brons was dat ijzer niet gegoten kon worden. Daarvoor hadden de ijzersmeden van de IJzertijd de techniek niet. Daarom maakten zij alleen smeedijzer. Het ijzererts werd samen met houtskool in een oven verhit. Daardoor verdween een groot deel van de vervuiling in het erts. Het ruwe ijzer werd opnieuw verhit en de smid hamerde erop om het ijzer hard te maken en te vormen. Dat heet smeden. Vandaar smeedijzer.
De ijzersmeden maakten vooral bijlen, dolken, speer- en pijlpunten en ijzeren punten voor het eertouw (een primitieve ploeg). Fijne voorwerpen als sieraden werden zelden van ijzer gemaakt.

ijzeren speerpunt

Meester Henk!! Hoe leefden de boeren in de IJzertijd?

De boeren in de IJzertijd leefden meestal in kleine nederzettingen. Maar steeds vaker stonden de boerderijen ook alleen. Kenmerkend voor de boerderijen uit de IJzertijd was de aanwezigheid van spiekers. Dit waren opslagschuurtjes op hoge palen.
Een ander kenmerk voor de nederzettingen op de zandgronden waren de Celtic-fields. Dit waren akkers van 30 bij 30 meter, omgeven door een aarden wal. De grootte van de akkers werd bepaald door het oppervlak dat in 1 dag goed te bewerken is. Op deze akkers werden graan, peulvruchten en oliehoudende zaden verbouwd. De akkers werden goed bemest. Dat deden de boeren op twee manieren. Als een akker minder vruchtbaar werd, lieten de boeren het braak liggen. Braak laten liggen betekend dat er geen gewassen werden verbouwd. Dan graasden er koeien en de koeien poepten de akker vol met vruchtbare mest.
Koeien waren de belangrijkste dieren in de IJzertijd. Dat is een beetje vreemd want koeien moeten in Nederland in de winter op stal. Dat gaf extra veel werk voor de boeren omdat zij veel stalvoer moesten verzamelen. Maar de reden hiervoor was mest. De koeienpoep van een hele winter werd verzameld en over de akkers uitgereden. En zoals je misschien weet van de schooltuinen houden planten van poep.
Naast koeien hielden de boeren ook nog varkens, eenden en schapen. De schapen graasden op de heidevelden die waren ontstaan door het wegkappen van bossen.
Door het gebruik van braak, goede bemesting en ijzeren werktuigen (bijlen, ijzeren punten op de ploeg) namen de opbrengsten van de akkers toe. Hierdoor kon de bevolking groeien.

Meester Henk!! Hoe kan de bevolking groeien door meer voedsel?

Meer voedsel betekent minder honger. Mensen die voldoende te eten krijgen, worden minder snel ziek. En gezonde mensen leven langer. Ook krijgen gezonde mensen meer kinderen. Omdat ook de kinderen voldoende eten krijgen, sterven zij ook minder snel en worden grote mensen. Kortom, als er minder mensen sterven en er meer baby’s geboren worden, groeit de bevolking.

terpen in een waddenlandschap

Een gevolg van de bevolkingsgroei was dat vanaf 700 v. Chr. mensen in nieuwe gebieden gingen wonen als de kale kweldergronden in Friesland en Groningen. Daar gingen de mensen op terpen wonen. Terpen zijn heuvels die door mensen zijn gemaakt. De eerste terpen waren klein, er stond meestal maar één boerderij op. Doordat het zeewater steeg, moesten de terpen telkens worden verhoogd. Ook werden zij vergroot waardoor losse terpen werden samengevoegd. Soms tot complete dorpsterpen.
Op de terpen lagen de akkers voor het verbouwen van graan, peulvruchten en vlas. Rondom de terpen lagen wei- en hooigronden. In de winter liepen deze gronden onder water. De zee legde dan een laagje vruchtbare slib neer. Als de grond in de lente weer droog werd, groeide er weer gras.

Heb je nog een vraag? Stuur ze naar meester Henk.

En toen gebeurde het: op een mooie dag in het jaar 50 v. Chr. klopte een onbekende op de deur van een boer in Zuid-Nederland. Toen de deur open ging zei hij: “Avé, ik ben Julius Caesar. Ik eindig hier en nu de prehistorie in Nederland!” “Hoe dân?” vroeg de boer. “Met dit!” sprak Julius en hij wees naar een boek in zijn hand. “Wij, Romeinen, brengen het schrift naar jullie land en daarmee beëindigen wij de prehistorie in Nederland. Vanaf nu leven jullie in de historie, in de geschiedenis.”

Julius Ceasar

Ja, lieve kinderen, dit was de laatste les over de prehistorie in Nederland. De Romeinen brachten het schrift naar Nederland. Volgens de archeologen is het verschil tussen prehistorie en historie de aanwezigheid van geschreven bronnen. En met de komst van de Romeinen kwamen ook de geschreven bronnen.

Vuursteen