Papier was in de 4e eeuw uitgevonden in China. Via de Arabieren kwam papier naar het Westen. In de twaalfde eeuw werd in Spanje voor het eerst papier gemaakt in Europa. Vanuit Spanje verspreidde het maken van papier zich razendsnel over West-Europa.
Meester Henk!! Hoe maakte men papier?
Papier werd gemaakt van lompen of vodden; oude kleren. En het beste papier werd gemaakt met vodden van linnen. Paper werd daarom ook heel oneerbiedig "lompenperkament" genoemd.
Meester Henk!! Wat is linnen?
Linnen is een stof die wordt gemaakt van vlas. Vlas is een plant. Het werd vooral in Frankrijk en Vlaanderen geteeld. Na het oogsten volgde een omslachtig proces van roten en braken met als eindresultaat vlasvezels waarmee linnen kon worden geweven.
De linnen vodden werden door de papiermaker eerst gesorteerd en gewassen en op een grote hoop te rotten gelegd. Dan werden de vodden in stukken gesneden en in een papiermolen tot pulp geslagen doormiddel van grote hamers. Deze hamers werden vaak aangedreven door waterkracht. De pulp werd in een groot vat vermengd met water en regelmatig met een grote lepel geroerd. Een vuurtje moest zorgen dat de pulp op een bepaalde temperatuur bleef. Na een aantal dagen kon men er dan papier van maken.
Meester Henk! Meester Henk! Wordt papier nog steeds van lompen gemaakt?
Nee, tegenwoordig wordt papier van gemalen bomen, houtpulp, gemaakt. Maar nu verder met de les.
De papiermaker had een rechthoekige zeef. De grootte van de zeef was afhankelijk van de papiergrootte die men moest maken.
De papiermaker stak de zeef in de vloeibare pulp. Dan tilde hij de zeef eruit en verdeelde de pulp over de gehele zeef. Dan schudde hij de zeef een aantal keren. In het schudden van de zeef zat de vakmanschap van de papiermaker. Door het schudden verdeelden de pulpdeeltjes zich mooi regelmatig zodat je sterk papier kreeg die overal even dik was. De verkregen vel paperpulp werd dan voorzichtig op vilt gelegd. Dan werd de zeef opnieuw met pulp gevuld en geschud. Er werd een nieuw stuk vilt op de eerste blad papier gelegd. Hierop kwam het tweede blad. Zo ging men door tot de stapel papier op vilt hoog genoeg was. Dan werd de stapel papier onder een pers gelegd en door sterke mannen aangedraaid. Al het water werd er hierdoor uitgeperst. Het papier was nu sterk genoeg om voorzichtig te behandelen. Het werd van de vilt getrokken en opgehangen om te drogen.
Het ruwe papier werd vervolgens op het juiste formaat gesneden. Om het papier glad te maken werden ze in een bad gedaan. Een bad van heet water met dierlijke eiwitten, vaak gekookte huiden of botten en aluin. Dan werd het bewerkte papier opnieuw onder de pers gelegd, gedroogd en voor een tweede keer platgedrukt. Dan volgde een laatste inspectie op eventuele foutjes en werden de vellen papier verpakt tot een riem.
Meester Henk!! Wat is een riem papier?
Een riem was de standaard waarin papier werd verkocht. Een riem papier bestond uit 20 katernen van ongeveer 24 of 25 vellen papier. In Nederland rekende men 480 vellen papier per riem maar in andere landen 20 vellen meer.
We weten ook welke vellen papier door welke papiermolen zijn gemaakt. Ieder papiermolen bracht in het papier hun eigen kenmerk aan. Een zogenaamde watermerk. Dat maakten zij door een figuurtje van ijzerdraad in hun zeven te leggen. Dit figuurtje vind je dan terug in hun papier.
Heb je nog een vraag? Mail het naar meester Henk
Bron: Huib van Krimpen; Boek over het maken van boeken. Veendaal, 1986
Philip Gaskell; A new introduction to Bibliography.Oxford, 1985
Ross King; De boekhandelaar van Florence. Over de renaissance, de boekdrukkunst en de veranderende kracht van ideeen. Amsterdam, 2021
.
1/20/23
